DUNIA SENI DALAM TALIAN : NORMA BAHARU ATAU SYOK SENDIRI? - Lensa Seni

Oleh Mimi Salleh

Pada hari Perintah Kawalan Pergerakan (PKP) dikuatkuasakan suasana negara sunyi umpama dilanggar garuda. Jalan raya kosong tanpa kenderaan yang kebiasaannya bertali-arus. Taman-taman permainan sepi tanpa manusia. Terbayang di fikiran saya ketika itu semua projek seni yang terpaksa dibatalkan.

“Di mana aku nak cari duit?” Itu yang bermain di fikiran. Beberapa minggu saya kebingungan. Kusut memikirkan kelangsungan hidup.

Pada waktu yang sama satu kaji selidik telah dijalankan oleh Agensi Pembangunan Ekonomi Seni Budaya (CENDANA) yang menunjukkan 93% penggiat seni (termasuk kru) terjejas pendapatan akibat penangguhan projek atau pembatalan kontrak berkaitan seni, dengan lebih 30% responden menyatakan mereka mengalami kerugian mingguan lebih RM5,000 dan lebih 83% responden menyatakan kerisauan mereka dalam aspek penjanaan pendapatan masa depan.

Malah, kerisauan ini bersifat universal. Gail Harrity, Presiden dan Ketua Pegawai Operasi Muzium Seni Philadelphia turut mengakui waktu pandemik ini adalah waktu yang mencabar. Kenyataan beliau ini merupakan sebahagian daripada diskusi dalam talian beberapa pihak pengurusan tertinggi institusi seni di Amerika Syarikat.

Orang ramai mula memperkatakan dunia dalam talian sebagai norma baharu. Bermula April 2020 beberapa galeri seni di Kuala Lumpur mengorak langkah menganjurkan sesi lawatan maya (virtual tour). Antaranya Artemis Art, Segaris Art Center, G13 Gallery, Muzium Kesenian Islam Malaysia dan Jabatan Muzium Malaysia.

Dunia seni kian mekar dengan pelbagai siri pameran, persembahan seni dan perkongsian daripada para penggiat seni. Saya juga tidak melepaskan peluang menghasilkan pelbagai kandungan video (sehingga Disember 2020 lebih 50 video dimuatnaik ke YouTube dan lebih 30 siri Facebook Live disiarkan).

Malah, saya juga menganjurkan kelas seni dalam talian. Namun, ketiadaan projek seni secara tetap menyukarkan perancangan belanjawan. Perkara ini menimbulkan satu persoalan: adakah aktiviti seni dalam talian ini satu norma baharu atau sekadar syok sendiri si penggiat seni untuk menyibukkan diri pada kala tiada job?

Saya berpeluang menemubual Mohamad Safran Nawi, Pegawai Kebudayaan, Cawangan Penyelidikan dan Pembangunan (R&D), Jabatan Kebudayaan dan Kesenian Negara (JKKN) yang juga Pegawai Projek Panggung Seni Tradisional (PST).

PST merupakan salah satu medium persembahan kesenian tradisional yang dipentaskan secara berjadual di Kuala Lumpur. Ia telah dimulakan pada tahun 2013 di Taman Budaya Kuala Lumpur. Pada tahun 2016, apabila sambutan semakin meningkat, PST dipersembahkan di MaTIC (Malaysia Tourism Centre), yang mempunyai kapasiti 400 orang penonton. Persembahan selama dua malam berturut-turut itu memberi peluang kepada penggiat seni daripada Badan Bukan Kerajaan (NGO), pelajar Universiti Awam (UA) dan agensi kementerian untuk turut terlibat.

“Apabila PKP dikuatkuasakan, kami terfikir mengenai arkib rakaman PST yang lalu. Inisiatif telah diambil untuk menayangkan semula rakaman dari tahun 2013 hingga 2019,” kata Mohamad Safran.

Dia mengakui, pada awalnya matlamat mereka sekadar mahu bereksperimen melihat sambutan penonton dan pada masa yang sama membina kesedaran mengenai JKKN, Facebook Page PST dan acara-acara seni yang telah dianjurkan. Tanpa disangka-sangka siri acara seni dalam talian mendapat sambutan luar jangka.

Apabila Mohamad Safran berkongsi statistik capaian video-video tersebut, saya terpaksa bertanya dua kali (kerana terperanjat mendengar data yang disebutkan).

Premier Facebook Live PST 2020 Fasa 1 Dan Fasa 2

“Sebanyak 64,118 engagements untuk video rakaman tahun 2013 hingga 2019 yang dimuat naik bermula Julai hingga September 2020. Shares paling tinggi ialah persembahan Mak Yong yang dimuat naik pada 11 Ogos 2020 iaitu 319 shares dan Main Puteri (rakaman pada tahun 2014) telah mendapat 11,000 views.”

Pakyong (Raja Besar) dalam persembahan Makyong Raja Tangkai Hati sempena program Panggung Seni Tradisional

Persembahan tari klasik India 'Bharatanatyam' sempena program Panggung Seni Tradisional

Menurutnya lagi, sebelum pandemik, setiap kumpulan yang membuat persembahan tidak diberikan modal permulaan (seed money) dan pendapatan mereka bergantung pada jualan tiket. Apabila pandemik COVID-19 berlaku, kaedah bayaran diberi mengikut persembahan seni yang dijadualkan.

“Apakah faedah mendapat tontonan tinggi jika gagal menjana pendapatan?” Soalan yang dipendam kini terluah.

Mohamad Safran tidak terus menjawab. Saya melihat jam di dinding. Waktu menghampiri tengah malam. Temubual secara Zoom yang dijangka tamat dalam masa 30 minit berlarutan ke satu jam.

“Walaupun mereka hanya menerima token, tetapi impak capaian meluas. Jika dahulu di MaTIC, maksimum kehadiran ialah 800 orang. Kini, dalam masa enam bulan, jumlah capaian melebihi 350,000 dan nama kumpulan-kumpulan penggiat seni semakin dikenali.

“Misalnya, persembahan Boneka Teochew oleh Opera House dan Pertubuhan Belia Dramatis Pulau Pinang. Sebelum ini, sambutan suam-suam kuku. Bahasa Teochew tidak ramai yang tahu berbanding bahasa Mandarin, Hokkien atau Kantonis. Semenjak ditayangkan semula dalam talian mereka mula dikenali (persembahan mereka pada 25 Disember 2020 memperolehi lebih 130 shares),” jelasnya.

Persembahan Opera Cina Teochew program Panggung Seni Tradisional

Semenjak Julai 2020 bukan sahaja jumlah pengikut Facebook Page PST meningkat dari sekitar 1000 orang ke 4902 orang, lebih mengagumkan apabila ia menjangkau sehingga ke 30 negara dengan Malaysia, Indonesia, Singapura dan Thailand sebagai negara teratas.

“Saya pernah dihubungi beberapa pelajar Sarjana Lanjutan mengenai persembahan yang ditonton di PST. Mereka tidak menyangka JKKN mempunyai koleksi persembahan seni yang dicari-cari. Ini menunjukkan persembahan seni dalam talian bukan sekadar hiburan tetapi ia turut menyumbang pada sudut ilmiah,” jelas Mohamad Safran lagi.

Persembahan Dondang Sayang dalam program Panggung Seni Tradisional

Pandangan tersebut memberi perspektif menarik bahawa norma baharu dunia seni adalah proses simbiosis di antara dunia teknologi dan dunia seni serta keupayaan si penggiat seni menyesuaikan dirinya secara proaktif dan inovatif. Namun, kini muncul persoalan : Adakah norma baharu dalam talian ini akan diteruskan selepas vaksin COVID-19 ditemui? Adakah dunia seni sudah bersedia menukar model perniagaan yang selama ini mengharapkan kehadiran fizikal penonton ke model perniagaan maya yang berpaksikan teknologi?

Mungkin jawapan tersebut ada pada kata-kata Martin Luther King, Jr iaitu “Kita mesti menerima kekecewaan, tetapi kita jangan sesekali kehilangan harapan (We must accept finite disappointment, but we must never lose infinite hope).”

Persembahan Keroncong program Panggung Seni Tradisional

Terima kasih kepada Encik Mohamad Safran Nawi, Pegawai Projek Panggung Seni Tradisional (PST) dan sumber gambar adalah dari Cawangan Penyelidikan dan Pembangunan (R&D), Jabatan Kebudayaan dan Kesenian Negara (JKKN).

Semua pandangan dan pendapat yang dinyatakan di dalam artikel ini adalah pandangan peribadi penulis sendiri dan tidaklah mencerminkan pandangan dan pendapat daripada pihak CENDANA. Pihak CENDANA merizabkan hak daripada sebarang liabiliti, kerugian, kesilapan dan/atau pelanggaran hak harta intelektual yang disebabkan oleh pandangan dan pendapat yang dinyatakan oleh penulis di dalam artikel semasa atau selepas penyiaran, sama ada di laman web atau mana-mana platform rasmi CENDANA atau sekiranya pandangan/pendapat disiarkan semula di mana-mana platform pihak ketiga yang lain.

Mimi Salleh merupakan peserta di bawah Program Bimbingan Penulisan Kesenian CENDANA-ASWARA.

Share this article